Neurologia stylu życia – stwardnienie rozsiane

Stwardnienie rozsiane (SM) jest przewlekle postępującą chorobą zapalną i neurodegeneracyjną ośrodkowego układu nerwowego, która prowadzi do uszkodzenia mózgu i rdzenia kręgowego. Przyczyny SM nie są do końca znane. Badania pokazują, że na rozwój choroby wpływają nie tylko uwarunkowanie genetyczne, ale również środowisko i styl życia osób podatnych na SM.

Eksperci zauważyli, że pogorszona kondycja fizyczna, a co za tym idzie liczniejsze wizyty w poradniach POZ i specjalistycznych wskazują, że okres przedchorobowy SM może trwać nawet do 10 lat. Wśród aktualnie znanych czynników ryzyka takich, jak niewystarczający poziom witaminy D, płeć żeńska, palenie tytoniu, czy zakażenie niektórymi wirusami (wirus odry, półpasiec ludzkiego wirusa rumienia nagłego – herpeswirus HHV-6, półpasiec ludzkiego wirusa Epsteina-Barr – herpeswirus HHV-4, enfogenne retrowirusy – HERV) badania wskazują, że otyłość w okresie dojrzewania zwiększa ryzyko zachorowania na SM.

Styl życia a ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane

Odżywianie w SM – diety

Wielu pacjentów po rozpoznaniu choroby podejmuje próbę zmiany diety i suplementacji. Badacze od lat pracują nad zrozumieniem przyczyn zróżnicowanego występowania stwardnienia rozsianego. Pod lupę wzięli zmienne spożycie tłuszczów zwierzęcych i nienasyconych kwasów tłuszczowych, które może wpływać na rozwój choroby. Wynik obserwacji z lat 50. XX wieku wskazywał, że mieszkańcy norweskiego wybrzeża cierpią na stwardnienie rozsiane ponad trzykrotnie rzadziej niż mieszkańcy terenów położonych w głębi lądu. Dieta mieszkańców wnętrza kraju zawierała więcej masła, mleka, tłuszczów zwierzęcych i mięsa. Kolejne badania w tym zakresie wskazywały na mniejsze występowanie SM oraz niższą śmiertelność w populacjach o najniższym spożyciu tłuszczów nasyconych. Nie stwierdzono jednak jednoznacznych korzyści z suplementacji nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 w kontekście przebiegu choroby.

Badania nie wykazały, aby którakolwiek dieta eliminacyjna przyniosła oczekiwane efekty. Ani diety z okresami postu, ograniczeniem soli, ani dieta paleolityczna, oparta na spożywaniu warzyw, owoców i błonnika, z wykluczeniem mięsa, mleka i zbóż – nie dały jednoznacznych wyników. Wprowadzenie diety ketogenicznej u zwierząt cierpiących na schorzenia podobne do SM spowodowało zahamowanie produkcji prozapalnych cytokin, naprawę zmian okołokomorowych oraz zmniejszenie atrofii hipokampa, co łącznie poprawiło sprawność ruchową zwierząt. Niektórzy naukowcy sugerują, że kazeina, białko znajdujące się w krowim mleku, może zwiększać ryzyko rozwoju SM u osób nadwrażliwych.

Długotrwale stosowana przez pacjentów zrównoważona dieta, jak dieta śródziemnomorska, może się przyczynić do poprawy ogólnych wyników zdrowotnych i najbardziej trwałych korzyści dla pacjentów z SM.

Zmiany w diecie i stylu życia mogą wpływać na mikroflorę jelitową, co czasem prowadzi do jej zaburzeń. Takie zmiany mogą powodować produkcję szkodliwych substancji oraz wpływać na działanie układu odpornościowego. Chociaż mikroflorę jelitową trudno bezpośrednio zmienić, naukowcy zauważyli jej związek ze stwardnieniem rozsianym.

Odżywianie w SM – suplementy diety

Żadne z przeprowadzonych badań nie wskazuje wprost, by którakolwiek substancja pochodzenia naturalnego wpływała na łagodzenie stwardnienia rozsianego. W SM dochodzi do nadreaktywności układu odpornościowego, dlatego w codziennej diecie należy unikać nadmiaru witamin przeciwutleniających (A, C, E), melatoniny, echinacei, żeń-szenia, ashwagandy.

Ćwiczenia fizyczne

Nie od dziś wiemy, że sport ma pozytywny wpływ na zdrowie. W wynikach badań nie odnotowano jego szczególnego wpływu na SM. Zauważono jedynie, że wśród kobiet szczególnie aktywnie uprawiających sport, odsetek zachorowań jest mniejszy. Badania neuroobrazowania wykazały pozytywne efekty ćwiczeń, takie jak zwiększenie całkowitej objętości mózgu, powiększenie hipokampa i wzmożenie aktywności sieci neuronalnych, jednak wpływ ćwiczeń na pacjentów ze stwardnieniem rozsianym wciąż pozostaje w dużej mierze nieznany. Zaznaczyć należy, że ćwiczenia fizyczne są formą rehabilitacji, która przy stwardnieniu rozsianym poprawia chód i równowagę, wydajność poznawczą, wpływa na zmęczenie i objawy depresyjne.

Otyłość – co o niej wiemy?

Skutkiem złego odżywiania się, braku ruchu i predyspozycji genetycznych może być otyłość. Udowodniono, że zmaganie się z otyłością we wczesnych latach życia podbija ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane aż dwukrotnie.

Nikotynizm

Palenie zwiększa ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane, zwłaszcza u młodych osób poniżej 26 roku życia. Dzieci, które były narażone na dym papierosowy w domu, mają ponad dwa razy większe ryzyko wystąpienia pierwszych objawów SM. U palaczy choroba szybciej postępuje, jej cięższa forma rozwija się wcześniej, a ryzyko zachorowania zwiększa się aż czterokrotnie. Co istotne, osoby, które rzuciły palenie, zauważalnie zmniejszyły tempo rozwoju choroby.

Kawa

Badania sugerują, że picie dużej ilości kawy może zmniejszać ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane. Kofeina, obecna w kawie, ma właściwości chroniące układ nerwowy i może hamować substancje wywołujące stan zapalny w organizmie. U osób już zdiagnozowanych ze SM regularne spożywanie kawy może spowolnić rozwój niepełnosprawności.

Alkohol

Umiarkowane spożywanie alkoholu (około 80-140g tygodniowo) może obniżyć ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane. Dodatkowo alkohol może osłabiać negatywne skutki palenia papierosów. Z tego powodu nie ma zaleceń, aby osoby z SM musiały całkowicie unikać alkoholu.

Witamina D

Mniejsza ilość słońca i niski poziom witaminy D mogą zwiększać ryzyko zachorowania na SM. Badania pokazują, że zmiany poziomu witaminy D wpływają na działanie układu odpornościowego wobec wirusa Epsteina-Barra (EBV) i mogą przyczyniać się do zaburzeń poziomu tłuszczów we krwi (dyslipidemii).

Podsumowanie

Stwardnienie rozsiane to przewlekła i złożona choroba, której przyczyny nie są jeszcze w pełni poznane. Choć genetyka odgrywa istotną rolę, równie ważne są czynniki środowiskowe i styl życia. Niskie poziomy witaminy D, palenie papierosów, otyłość w młodym wieku czy zakażenia wirusowe, takie jak EBV, mogą zwiększać ryzyko wystąpienia choroby.

Dieta i aktywność fizyczna mogą wspierać zdrowie osób ze SM, choć ich bezpośredni wpływ na przebieg choroby wciąż jest przedmiotem badań. Regularne spożywanie kawy wykazuje działanie neuroprotekcyjne, a umiarkowane spożycie alkoholu może obniżać ryzyko SM. Zrównoważona dieta, taka jak śródziemnomorska, sprzyja poprawie ogólnego stanu zdrowia, choć eliminacyjne diety i suplementy nie dały jednoznacznych wyników. Dbanie o aktywność fizyczną pomaga poprawić równowagę, zmniejszyć zmęczenie i przeciwdziałać objawom depresji.

Styl życia ma zatem ogromne znaczenie w profilaktyce i przebiegu SM. Świadomość wpływu codziennych wyborów, takich jak dieta, aktywność fizyczna czy rezygnacja z palenia, może wspierać zdrowie oraz poprawiać jakość życia pacjentów.

autor artykułu: dr n. med. Paweł Dobrakowski – neurolog, kierownik Pododdziału Udarowego i Izby Przyjęć Szpitala Joannitas w Pszczynie

Literatura

Jakimovski, D., Guan, Y., Ramanathan, M., Weinstock-Guttman, B., & Zivadinov, R. (2019). Lifestyle-based modifiable risk factors in multiple sclerosis: review of experimental and clinical findings. Neurodegenerative disease management, 9(3), 149–172. https://doi.org/10.2217/nmt-2018-0046

Disanto, G., Zecca, C., MacLachlan, S., Sacco, R., Handunnetthi, L., Meier, U. C., Simpson, A., McDonald, L., Rossi, A., Benkert, P., Kuhle, J., Ramagopalan, S. V., & Gobbi, C. (2018). Prodromal symptoms of multiple sclerosis in primary care. Annals of neurology, 83(6), 1162–1173. https://doi.org/10.1002/ana.25247

Olsson, T., Barcellos, L. F., & Alfredsson, L. (2017). Interactions between genetic, lifestyle and environmental risk factors for multiple sclerosis. Nature reviews. Neurology, 13(1), 25–36. https://doi.org/10.1038/nrneurol.2016.187